Τα τελευταία δύο χρόνια, ο κόσμος έχει βιώσει ανατρεπτικά ιστορικά γεγονότα που επηρέασαν πολλές πτυχές της καθημερινής ζωής και της οικονομίας. Ξεκινώντας από την αυγή του 2020, όταν ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε το ξέσπασμα μιας κρίσιμης κατάστασης για τη δημόσια υγεία προκαλώντας διεθνή ανησυχία και αναβαθμίζοντάς την σύντομα σε πανδημία με το όνομα COVID-19. Ο κόσμος έκτοτε έχει βιώσει αρκετά σημαντικά γεγονότα που τον οδήγησαν στην αναγνώριση σημαντικών προβλημάτων και ελλείψεων, σε συστήματα και πολιτικές, που μέχρι τότε δεν είχαν εντοπιστεί ή θεωρηθεί ζητήματα υψηλής προτεραιότητας. Αυτές οι εξελίξεις έχουν οδηγήσει στη δημιουργία μίας αβεβαιότητας, δυσκολεύοντας τους αναλυτές που προσπαθούν να προβλέψουν τι επιφυλάσσει το μέλλον.

Οι εμπορευματικές μεταφορές, ως βασικός πυλώνας και εξωστρεφής τομέας της κυρίαρχης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, δεν θα μπορούσαν να ξεφύγουν από τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις που προκλήθηκαν από τα γεγονότα των τελευταίων ετών. Σε πολλές περιπτώσεις τα όρια των δικτύων και των αλυσίδων εφοδιασμού δοκιμάστηκαν/δοκιμάζονται, δημιουργώντας προβλήματα στην ομαλή λειτουργία των αγορών και της βιομηχανίας τόσο εντός της ΕΕ, όσο και εκτός.

Ωστόσο, οι πρωτόγνωρες προκλήσεις που καλούνται τα κράτη και οι πολίτες να αντιμετωπίσουν είναι δύσκολο να τοποθετηθούν σε μια ενιαία κατηγορία. Η διάρκεια, η γεωγραφική τους διάσταση, η προέλευση και ο τύπος τους μπορεί να ποικίλλουν σημαντικά δημιουργώντας ένα μωσαϊκό διαφορετικών πιθανών επιπτώσεων που πρέπει να αντιμετωπιστούν τόσο από τα δίκτυα μεταφορών όσο και από τις αλυσίδες εφοδιασμού. Για παράδειγμα, εκτός από τις σημαντικές συνέπειες της πανδημίας COVID-19 που μετέβαλλαν δραστικά τις κοινωνίες, ο κόσμος καλείται επίσης να διαχειριστεί, το τελευταίο διάστημα, τα ζητήματα που προέκυψαν από το βραχυπρόθεσμο μπλοκάρισμα της Διώρυγας του Σουέζ (από τις 23 έως τις 29 Μαρτίου 2021), τις πλημμύρες στην Κεντρική Ευρώπη (από 12 έως 25 Ιουλίου 2021) και φυσικά την συνεχιζόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία (ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου 2022). Αυτά τα περιστατικά, παρόλο που έχουν πολύ διαφορετικές αιτίες και επίπεδο επιπτώσεων, αποτελούν πρώιμους δείκτες της μετάβασης προς ένα μέλλον αστάθειας, όπου η ικανότητα ενός συστήματος να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες είναι το κλειδί για τη διασφάλιση της λειτουργίας και της αποτελεσματικότητας του.

Όλα τα παραπάνω παραδείγματα κοινωνικό οικονομικών μεταβολών σημειώθηκαν μετά την έναρξη του έργου PLANET, ενός έργου που υλοποιείται στο πλαίσιο του HORIZON 2020, και στο οποίο το Ινστιτούτο Βιώσιμης Κινητικότητας και Δικτύων Μεταφορών (ΙΜΕΤ) του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) συμμετέχει ως εταίρος. Στόχος του PLANET είναι να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που προκύπτουν από το αντίκτυπο των αναδυόμενων παγκόσμιων εμπορικών διαδρόμων στο Διευρωπαϊκό Δίκτυο Μεταφορών (ΔΕΔ-Μ) και να διασφαλίσει την αποτελεσματική ενσωμάτωση του Ευρωπαϊκού Δικτύου στο Παγκόσμιο.

Το ΔΕΔ-Μ και οι βασικοί αναδυόμενοι εμπορικοί διάδρομοι

Η σύμπραξη του έργου PLANET επιδιώκει τον μετασχηματισμού του ΔΕΔ-Μ σε ένα Ολοκληρωμένο, Πράσινο, Ευρωπαϊκό-Παγκόσμιο Δίκτυο Μεταφορών & Logistics (Integrated Green EU-Global T&L Network – EGTN) το οποίο θα λειτουργεί βάσει των αρχών του Φυσικού Ίντερνετ (Physical Internet enabled network).

Το EGTN δομείται με τη μορφή τριών διαδραστικών επιπέδων:

• ένα «φυσικό επίπεδο», το οποίο σχετίζεται με την φυσική υποδομή και περιλαμβάνει τους κόμβους και διαδρόμους του ΔΕΔ-Μ. Η υποδομή αυτή αναθεωρείται ως προς την σημαντικότητά της και εμπλουτίζεται στις περιοχές που είναι απαραίτητο προκειμένου να μπορεί να υποστηρίξει την ενσωμάτωση του ΔΕΔ-Μ στο παγκόσμιο δίκτυο και τις νέες ροές, λαμβάνοντας επίσης υπόψη το αντίκτυπο της εφαρμογής των νέων τεχνολογιών στην δομή του,
• ένα «τεχνολογικό επίπεδο», το οποίο σχετίζεται με την ανάπτυξη της ψηφιακής και τεχνολογικής υποδομής που θα επιτρέψει τη μετάβαση της λειτουργίας του δικτύου προς το πρότυπο του Φυσικού Ίντερνετ (PI). Στο πλαίσιο αυτό προσδιορίζονται και αναπτύσσονται οι ψηφιακές υπηρεσίες που είναι απαραίτητες για την υποστήριξη του Φυσικού Ίντερνετ και οι οποίες θα είναι διαθέσιμες στους χρήστες μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας και τέλος,
• ένα «επίπεδο διακυβέρνησης», που θα αφορά τον τρόπο αποτελεσματικής διακυβέρνησης του EGTN για την επίτευξη των στόχων του, λαμβάνοντας υπόψη την υφιστάμενη δομή διακυβέρνησης του ΔΕΔ-Μ καθώς και τα πρότυπα διακυβέρνησης του Φυσικού Ίντερνετ.

Για καθένα από αυτά τα επίπεδα, η ευθύνη του ΙΜΕΤ/ΕΚΕΤΑ είναι να ηγηθεί στον καθορισμό των προδιαγραφών τους, προκειμένου να μπορέσει να εφαρμοστεί επιτυχώς το όραμα του EGTN.

Αμέσως μετά την έναρξη του PLANET και ακόμη και πριν από την άφιξη του πρώτου κύματος των ραγδαίων εξελίξεων που πλήττουν την ΕΕ και τον υπόλοιπο κόσμο, έγινε προφανές ότι δύο από τα κύρια χαρακτηριστικά που πρέπει να συμπεριληφθούν στο όραμα του EGTN είναι η ανθεκτικότητα του δικτύου (resilience) καθώς και η ανάπτυξη της ικανότητας για προσαρμοστικότητα στον σχεδιασμό και την λειτουργία του προκειμένου να μπορεί να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά σε μελλοντικές αλλαγές. Μόνο με αυτόν τον τρόπο, το μελλοντικό ΔΕΔ-Μ θα είναι σε θέση να γίνει και να παραμείνει συνδεδεμένο σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο παγκόσμιο περιβάλλον, επιτυγχάνοντας παράλληλα τους στόχους της ΕΕ που έχουν τεθεί από την άποψη της οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας.

Προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτές τις προκλήσεις, το ΙΜΕΤ μαζί με άλλους εταίρους του PLANET εισήγαγε στο όραμα του EGTN την έννοια του νέου τύπου έξυπνου κόμβου του ΔΕΔ-Μ βασιζόμενου στο πρότυπο του φυσικού ίντερνετ ως αναπόσπαστο στοιχείο του που θα καθορίσει τον τρόπο που το EGTN θα δομηθεί και θα λειτουργεί.

Σε αντίθεση με τους υφιστάμενους κόμβους του ΔΕΔ-Μ που περιλαμβάνουν μεμονωμένα τερματικά σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική τοποθεσία (π.χ. ένα λιμάνι κοντά σε μια πόλη), αυτός ο νέος τύπος κόμβου είναι ευθυγραμμισμένος με τη δομή τριών επιπέδων του EGTN (φυσικό, ψηφιακό και επίπεδο διακυβέρνησης) στοχεύοντας στην επίτευξη της ανθεκτικότητας του δικτύου (τόσο από την άποψη της διαθέσιμης χωρητικότητας όσο και της διαχείρισης απροσδόκητων αναταραχών της λειτουργίας του) καθώς και στην ενισχυμένη οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική αποτελεσματικότητα των logistics. Περιλαμβάνει το σύνολο των υποδομών των μεταφορών (π.χ. λιμένες, διατροπικούς σταθμούς, κυκλοφοριακές συνδέσεις) που καλύπτουν μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή ή βρίσκονται κατά μήκος τμήματος ενός διαδρόμου, την τεχνολογική υποδομή για την ψηφιακή σύνδεση της φυσικής υποδομής και υποστήριξη των λειτουργιών του φυσικού ίντερνετ και τέλος, το οικοσύστημα των φορέων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή, μοιράζονται κοινά συμφέροντα και συνεργάζονται για την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της ελκυστικότητας του κόμβου. Σε σχέση με το τελευταίο, όραμα του EGTN είναι οι φορείς αυτών των οικοσυστημάτων να προσδιορίσουν τους κοινούς τους στόχους και να βρουν κοινό έδαφος για να δημιουργήσουν σχέσεις βασισμένες στην εμπιστοσύνη. Απώτερος στόχος είναι επιτευχθεί συναίνεση στις επενδυτικές πολιτικές και εις βάθος συνεργασία για την εφαρμογή επιχειρηματικών μοντέλων κοινής χρήσης πόρων (resource sharing business models) σε ευθυγράμμιση με την έννοια του φυσικού ίντερνετ. Αυτά τα οικοσυστήματα είναι ανοικτού τύπου, με στόχο να επεκταθούν και τελικά να συμπεριλάβουν, αν καταστεί δυνατό, όλους τους φορείς που δραστηριοποιούνται στον κόμβο.

Εκτός από τα παραπάνω, το PLANET αναγνώρισε επίσης ότι η μετάβαση προς το πρότυπο του Φυσικού Ίντερνετ είναι μια διαδικασία που απαιτεί πολύ χρόνο, προσπάθεια και κεφάλαια. Για το λόγο αυτό, στο πλαίσιο του έργου αναπτύσσεται μια μεθοδολογία για την ιεράρχηση της σημαντικότητας των συνδέσεων και των κόμβων του δικτύου προκειμένου να δοθεί προτεραιότητα σε περιοχές σχετικά με την εφαρμογή των τεχνολογιών που υλοποιούν το φυσικό ίντερνετ (όπως  το IoT, Blockchain κ.λπ.). Επιπλέον, προσθέτοντας την αξιολόγηση των επιπτώσεων της υλοποίησης των παραπάνω τεχνολογιών, η οποία πραγματοποιείται επίσης στο πλαίσιο του PLANET, το έργο, κατά  την ολοκλήρωσή του, θα είναι σε θέση να απαντήσει σε δύο βασικά ερωτήματα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής:

Είναι πιο αποτελεσματικό να επενδύονται κονδύλια της ΕΕ για την εισαγωγή καινοτόμων ιδεών και τεχνολογιών ως υποκατάστατο των πρόσθετων επενδύσεων σε φυσικές υποδομές (και συνεπώς μείωση της συνολικής δημόσιας χρηματοδότησης) και, εάν η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι ναι, σε ποιες περιοχές/περιοχές θα πρέπει να κατευθυνθούν αυτά τα κονδύλια για να επιφέρουν το μέγιστο όφελος;

Κατά την πρώτη φάση του έργου, πραγματοποιήθηκαν εκτενείς συζητήσεις και εργαστήρια με τους τεχνικούς εταίρους του έργου καθώς επίσης και με εταίρους από τον κλάδο των logistics που συμμετέχουν στα «ζωντανά εργαστήρια» (Living Labs) του PLANET σχετικά με τις προσεγγίσεις που περιεγράφηκαν συνοπτικά παραπάνω. Αυτή η διαδικασία βοήθησε στη τελική διαμόρφωση τους και επαλήθευσε τη χρησιμότητά τους στην επίτευξη της ανθεκτικότητας και δυνατότητας ανταπόκρισης του δικτύου στις μελλοντικές αλλαγές.

Η αρχική εκτίμηση σχετικά με την αναγκαιότητα του από-σχεδιασμού ανθεκτικότητας του EGTN επαληθεύτηκε λόγω των κρίσιμων γεγονότων, που έλαβαν χώρα στη Ευρώπη και τον κόσμο, κατά τη διάρκεια του έργου τα οποία χρησίμευσαν ως απόδειξη της ιδέας του EGTN. Καθώς εισερχόμαστε στην τελευταία περίοδο του PLANET, οι εργασίες θα συνεχιστούν και θα εντατικοποιηθούν προκειμένου το έργο να καταλήξει στον καθορισμό των προδιαγραφών ενός ανθεκτικού και παγκόσμια συνδεδεμένου ευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών & logistics.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το PLANET επισκεφθείτε τη διεύθυνση: www.planetproject.eu